Last updated on 12 Nisan 2023

Yaklaşık 2 senedir üzerinde çalışılan ve dijital çağın başrollerinden birini üstlenen Yapay Zeka alanında önümüzdeki 5 yılı kapsayan çalışmalara yön vermesi beklenen Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (UYZS) geçtiğimiz gün görkemli bir lansman ile tanıtıldı????

UYZS, 11. Kalkınma Planı ile Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programları doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanlığı (CBDDO) ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (STB) tarafından hazırlandı.

Hedefi ise, çağa yön verecek YZ alanında ulusal anlamda hedeflerin koyulması, stratejilerin belirlenmesi, çalışmaları ortak bir zemine oturtacak tedbirlerin ve bu tedbirleri hayata geçirmek üzere oluşturulacak yönetişim mekanizmasının oluşturulması..

Tüm bu hedeflerin belirlenmesi ve deyim yerindeyse yol haritasının çizilmesi için özel sektörden, akademiden, STK’lardan, kamudan alanında uzman kişiler ve uluslararası organizasyon temsilcileri ile fiziki ve çevrim içi platformlarda görüşmelerin yürütülmüş, çalıştaylar düzenlenmiş ve farklı disiplinlerdeki alan uzmanlarının değerlendirmelerin alınması yönüyle oldukça umut verici ????????

UYZS aşağıda listelenen 6 ana bölümden oluşmaktadır:

???? Giriş

???? Küresel Gelişmeler ve Eğilimler

???? Türkiye’de Mevcut Durum

???? YZ Değerleri ve İlkeleri

???? Stratejik Öncelikler, Amaçlar ve Tedbirler

???? Yönetişim Mekanizması

UYZS vizyonu, hazırlanış süreci ve stratejik öncelik alanlarının belirlenmesinde uygulanan yöntemleri inceleyen giriş bölümünden sonra, yukarıda listelenen diğer 5 ana bölümden önemli bilgilere birlikte göz atalım..????

♟️ UYZS’nin vizyonu

UYZS vizyonu; müreffeh bir Türkiye için çevik ve sürdürülebilir YZ ekosistemiyle küresel ölçekte değer üretmek olarak belirlenmiştir ve bu vizyonu hayata geçirmek üzere 6 stratejik öncelik etrafında tasarlanmıştır.

UYZS’de Şekil 1.’de de gösterilen stratejik öncelikler kapsamında 24 amaç ve 119 tedbir belirlenmiş ve bunların uygulayıcı kurumların detaylarını belirleyeceği eylemlerin çerçevesini çizeceği öngörülmüştür. Ayrıca tüm bu belirlenen amaç ve tedbirlerin, ülkemizin “Dijital Türkiye” vizyonu ve “Millî Teknoloji Hamlesi” ile uyumlu olacak şekilde kurgulanıldığının da altı çizilmektedir.

???? UYZS’nin Hazırlanışı

UYZS küresel ölçekte uluslararası kuruluşların politikaları ve çeşitli ülkelerin strateji belgeleri, yerel ölçekte ise ilgili paydaşların görüş ve katkıları alınarak katılımcı bir yaklaşımla hazırlanmıştır. Bu bağlamda faydalanılan kaynaklar ve yöntemler:

• 11. Kalkınma Planı, Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu (BTYPK) Kararları, 2020–2023 Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı, 2023 Eğitim Vizyonu, vb. ulusal stratejiler ile plan ve programlar incelenmiş,
• T.C. Cumhurbaşkanlığı ve bağlı 7 kuruluş , 16 bakanlık ve bunlara bağlı olan 13 kuruluş, 38 özel sektör, 3 STK, 26 üniversite, farklı disiplinlerdeki 103 alan uzmanı ile görüşülmüş,
• CBDDO ve STB koordinasyonunda 2 adet çalıştay düzenlenmiş ve 40 kamu kurumu, 38 özel sektör kuruluşu, 26 üniversite ve 4 STK’nın katılımıyla ülkemizin güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditler belirlenmiş,
• YZ konusunda ulusal ölçekte gerçekleştirilen çalıştay ve 10 farklı çalışmaya aktif katılım sağlanmış ve ihtiyaçlar/eğilimler tespit edilmiş,
• Kamu kurum ve kuruluşlarının YZ alanı ile bu alanın sosyoekonomik yapıya etkileri için yürüttüğü çalışmalar değerlendirilmiş,
• Uluslararası kuruluşların yanı sıra YZ stratejisi hazırlamış ülkelerden 4 uzman ile fikir alışverişi yapılmış, uluslararası kuruluşlar ve önde gelen ülkelere ait alan çalışmaları ile danışmanlık firmaları ve düşünce kuruluşlarının değerlendirmeleri analiz edilmiş,
• Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde faaliyet gösteren firmalar ile AR-GE merkezi olan firmaların YZ çalışmaları hakkında bilgi edinilmek üzere “Yapay Zekâ Faaliyet Anketi” düzenlenmiş,
• Özel sektörde ve girişim ekosistemindeki örnek uygulamalar ile sektörel olarak çözülebilecek problemler incelenmiştir.

????️ Stratejik Öncelik Alanlarının Belirlenmesi

UYZS’nin hazırlanmasında önemli konuların başında hiç şüphesiz stratejik öncelik alanların belirlenmesi gelmektedir. Belirlenen alanların ülkemizin ulusal politika belgeleri ile uyumlu olmasının yanı sıra, sektörel ve tematik stratejilerinde vurgulanan önceliklerin de dikkate alınmış olması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca yalnızca ulusal ölçekte bir bakış açısı ile değil, uluslararası arenada da rekabete dahil olmak adına uluslararası kuruluşların YZ alanındaki eğilim ve yaklaşımları, çeşitli ülkelerin bu alanda hazırlamış olduğu ulusal strateji belgeleri ile uluslararası kıyaslama çalışmalarının ölçümleme metodolojilerinin değerlendirilmiş olması da oldukça önemlidir.

Birçok ulusal ve uluslararası rapor alan uzmanları tarafından incelenmiş ve bu raporlarda odaklanılan ve aşağıda listelenen 6 ana etki alanı belirlenmiştir:

• YZ alanında ileri becerilere sahip uzmanların yetiştirilmesi ve bu bağlamda eğitim sisteminin uyumlaştırılması,
• YZ alanında AR-GE çalışmalarının artırılması, girişimciliğin geliştirilmesi, yüksek nitelikli kaliteli veriye ve teknik altyapıya erişimin sağlanması,
• YZ alanı için uygun bir etik ve hukuki çerçeve oluşturulması,
• YZ alanında uluslararası iş birliklerinin geliştirilmesi,
• YZ’nin istihdam ve meslekler üzerindeki etkisinin yönetilmesi,
• Kurumların ve firmaların YZ uygulamalarıyla dönüştürülmesi.

Bu temel 6 etki alanları ile ülkemizin ulusal, sektörel ve tematik politika ve stratejileri dikkate alınarak belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde; Şekil 2’de gösterildiği gibi odağında ise “beceri”, “veri” ve “altyapı” olarak belirlenen üç temel YZ yetkinliği yer alacak şekilde, “kurumsal yetkinlik”, “stratejik uyum” ve “yönetişim” boyutları etrafında tasarlanmıştır.

UYZS, firma ve kamu kurumları özelinde olgunlaşma rotasının takip edilmesine imkân verecek stratejik tedbirleri de stratejik öncelik alanlar kapsamında gruplandırarak tanımlamıştır:

???? YZ Uzmanları ve Alanda İstihdam

???? Araştırma, Girişimcilik ve Yenilikçilik

???? Teknik Altyapı, Platformlar ve Veri

???? Sosyoekonomik Yapıda Uyum ve Düzenlemeler

???? Uluslararası İş Birlikleri

???? Yapısal ve İş Gücü Dönüşümü

???? Küresel Gelişmeler ve Eğilimler

UYZS’nin bu bölümünde sırasıyla küresel YZ pazarı, ülkelerin YZ stratejileri, stratejik öncelik alanları kapsamında küresel gelişmeler ve eğilimler hakkında bilgiler verilmiştir.

Bu bölümden dikkat çeken bilgilerden bazıları:

????Geçtiğimiz yıl yaklaşık 50,1 milyar ABD doları olduğu tahmin edilen küresel pazar büyüklüğünün, 2024 yılına kadar %20,1’lik yıllık büyüme oranıyla 110 milyar ABD dolarını aşması beklenmektedir.

???? YZ alanının, 2030 yılına kadar küresel ekonomiye 13–15,7 trilyon ABD doları katkı yaparak %13- 14 arasında büyüme sağlaması beklenmektedir.

???? YZ kaynaklı küresel ekonomi büyümesinde en büyük payın %15 ile tüketim ürünleri, konaklama ve gıda hizmetleri alanında olması beklenmektedir. İkinci sırada yer alan “teknoloji, medya ve iletişim” sektörünün %12,5’lik etkisi olacağı öngörülmektedir.

????YZ’ye ilişkin ulusal politika ve strateji belgeleri 2016 yılından itibaren yayımlanmaya başlanmıştır ve günümüz itibarıyla 60’tan fazla ülkenin YZ stratejisini yayımladığı görülmektedir.

????YZ ekosisteminde yer alan tüm paydaşlar arasında iş birliğine vurgu yapılması tüm strateji belgelerinin önemli ortak özelliğidir.

????Dünyada YZ alanında bir doktora programından mezun olanların 2004 yılında sadece %20’si sanayide istihdam edilirken 2018 yılında bu oran %60’ın üstüne çıkmıştır.

????YZ alanında yapılan yayınların bölgesel dağılımına bakıldığında ise en fazla yayının Avrupa ülkeleri tarafından çıkarıldığı görülmektedir.

????Bilimsel üretkenlik ve verimlilik için kullanılan H endeksine bakıldığında ABD lider konumundadır. Aynı zamanda, atıfta küresel ortalamanın %40 üzerindedir.

????Meslek kümesi için gerekli beceri setleri incelendiğinde ise en çok ihtiyaç duyulacak beceri setinin yaklaşık %45 ile “ileri teknoloji” bilgisi olacağı değerlendirilmektedir.

????Son 5 yılda, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında farklılıklar olmakla birlikte YZ uzmanı, veri bilimci, büyük veri mimarı ve yazılım robotu mühendisi küresel ölçekte talebi en hızlı büyüyen mesleklerin ilk sıralarında yer almaktadır.

????2014–2019 yılları arasında YZ girişimlerine yapılan yatırım yıllık ortalama %48 oranında artış göstermiştir.

????ABD ve Çin’deki YZ girişimlerinin toplamı dünyadaki YZ girişimlerinin %60’ını oluşturmaktadır.

???? Günümüzde 55 ZB düzeyinde olan küresel veri hacminin 2024 yılında kümülatif olarak 143 ZB düzeyine ulaşması beklenmektedir.

????Uluslararası düzeyde, güvenilir YZ konusunda standartlaşma süreci de başlamıştır. ISO bünyesinde çalışmalar yürütülmektedir ve 2020 yılında güvenilir YZ için ISO/IEC TR 24028:2020 standardı yayımlanmıştır.

????YZ odaklı girişimler ve kuruluşlar arasında uluslararası iş birliklerinin kolaylaştırılması ve farklı coğrafyadaki uzmanlar arasında bilgi alışverişinin sağlanması amacıyla “OECD Yapay Zekâ Uzmanları Ağı (OECD ONE AI)” oluşturulmuştur.

????Türkiye’de Mevcut Durum

UYZS’nin bu bölümünde, bir yandan ülkemizin YZ ile ilgili küresel endekslerdeki görünümü incelenirken diğer bir taraftan, belirlenen stratejik öncelik alanları çerçevesinde mevcut durum analizi de yapılmıştır.

Ülkelerin kamu hizmetlerinde YZ’yi kullanmak için hazırlıklı olma durumu ölçüldüğü Kamu Yönetimi YZ Hazır Olma Endeksi 2020 Raporu’nda, ülkemiz 172 ülke içerisinde 67’nci sırada yer almıştır. “Sorumlu YZ” alt-endeksinde ise ülkemiz; 34 ülke içerisinde 31’inci olmuştur.

7 alt göstergeden oluşan bir analiz ile belirlenen 2019 Küresel YZ Endeksi incelendiğinde ülkemizin 54 ülke içerisinde 41’inci sırada yer aldığı görülmektedir.

???? Ülkemizdeki YZ üst politikası, mevzuat ve kurumlar kapsamındaki gelişmelerden bazıları:

• 11. Kalkınma Planı’nda nesnelerin interneti, artırılmış gerçeklik, büyük veri ve sensör teknolojileri gibi belirlenen kritik teknoloji alanları arasında sayılmıştır. İş gücünün bu teknolojilerle etkin biçimde çalışabilecek şekilde dönüştürülmesi ve kamu hizmetlerinin geliştirilmesinde bu teknolojilerden yararlanılmasına yönelik politika ve tedbirlere yer verilmiştir.
• BTYPK bünyesinde, “Yapay Zekâ Teknoloji Yol Haritası” hazırlanmaktadır.
• Çeşitli ulusal politika belgelerinde öncelikli teknoloji alanı olarak belirlenen YZ’ye yönelik uzun dönemli bir yol haritası oluşturmak amacıyla “Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi”nin hazırlanması görevi CBDDO ve STB’ye verilmiştir.
• 2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi, 2023 Eğitim Vizyonu, 2020–2023 Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi ve Eylem Planı, 2020–2023 Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı ve 2020–2023 Ulusal Akıllı Ulaşım Sistemleri (AUS) Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı’nda YZ teknolojilerinin geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilişkili çeşitli hususlara yer verilmiştir.

????YZ alanında ulusal çerçevede kurumsal yapılanmalardan bazıları ise:

• CBDDO Büyük Veri ve Yapay Zekâ Uygulamaları Dairesi Başkanlığı
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Millî Teknoloji Genel Müdürlüğü
• TÜBİTAK Yapay Zekâ Enstitüsü
• Adalet Bakanlığı bünyesinde Bilgi İşlem Genel Müdürlüğü altında, “Büyük Veri ve Yapay Zekâ Uygulamaları Şube Müdürlüğü”
• Sağlık Bakanlığı bünyesinde Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ulusal Projeler Yönetim Koordinatörlüğü altında “Yapay Zekâ ve Giyilebilir Teknolojiler Birimi”
• Millî Savunma Bakanlığı bünyesinde Muhabere ve Bilgi Sistem Dairesi Başkanlığı altında, “Süreç Yönetimi ve Yapay Zekâ Uygulamaları Şube Müdürlüğü”
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde “Yapay Zekâ Eğitim ve Araştırma Şube Müdürlüğü”
• Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı bünyesinde kurulan “Türkiye Sağlık Veri Araştırmaları ve Yapay Zekâ Uygulamaları Enstitüsü”

????YZ uzmanları ve alanda istihdam çerçevesinde ülkemizde atılan önemli adımlardan bazıları:

• Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Doktora Projesi kapsamında, YZ öncelikli alanlar içerisinde belirlenmiştir. Bu kapsamda YZ alanında araştırma görevlisi ve öğretim üyesi istihdamı daha da artacaktır.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı koordinasyonunda başlatılan “1 Milyon İstihdam” projesi ile YZ alanı dâhil, ücretsiz çevrim içi eğitim imkânları sunulmakta ve işverenlere açık öz geçmiş havuzu oluşturulmaktadır.
• 2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi’nde 500 bin yazılım geliştirici yetiştirmek üzere, bu yeteneklerin başarısını dünya seviyesine ulaştırmak ve ülkemizden uluslararası iddiası olan yazılım tabanlı ürünler çıkarmak amacıyla “Türkiye Açık Kaynak Platformu” kurulmuştur.
• Beşerî sermaye boyutunda belirlenmiş hedeflerin gerçekleştirilmesine katkı sağlamak üzere, STB uhdesinde Millî Teknoloji Akademisi kurulmaktadır.
• Akademi, YZ teknolojisinin ön plana çıktığı kullanım alanlarında özel uzmanlık tanımlarının yapılacağı ve nitelikli insan kaynağının yetiştirilmesi amacını güden programlar yürütecektir.
• TÜİK’in TÜBİTAK B3Lab iş birliği ile deneysel olarak yürüttüğü ve çevrim içi iş ilanlarının büyük veri yöntemleriyle analiz edilmesini amaçlayan bir projeyle YZ yetkinlik ihtiyaçları bağlamında istihdam arz ve talebini daha iyi anlamaya yönelik analizler yapılması hedeflenmektedir.
• Türkiye İş Kurumunun sorumluluğunda “Mesleki Beceri Envanterinin Çıkarılması ve Eşleştirme Hizmetlerinin Beceri Temelinde Geliştirilmesi Projesi” ile ülkemizin genel beceri ve nitelik haritalarının güncel mesleki dağılımının oluşturulması hedeflenmektedir.
• Ülkemizde 4 üniversitemizde YZ alanında lisans programı açılmıştır. Ayrıca YZ özelinde 14 yüksek lisans ve 1 doktora programı ile büyük veri, robotik ve akıllı sistemlere yönelik 24 yüksek lisans ve 5 doktora programı açılmıştır. Hâlihazırda YZ odaklı 13; büyük veri, robotik ve akıllı sistemlere yönelik 20 merkez kurulmuştur.

• YZ alanında çalışmalar yürüten 1.218 akademisyen mevcuttur.
• Türkiye YZ alanındaki yayın sayısına göre dünya sıralamasında 16’ncı sıradadır.

⚠️Tüm bu listelenen ve belgede çok daha fazlası bulunan sevindirici adımın yanı sıra önemle altı çizilen gereklilikler de belgede şu şekilde özetlenmiştir:

YZ konusunda alan uzmanlarının yetiştirilmesi ve istihdamın artırılması ile bu konularda politika üretme kapasitesinin iyileştirilmesi amacıyla öncelikle bu alana yönelik mesleki tanımlamaların ve yeterliliklerin belirlenmesi ve alanda çalışan uzman ve araştırmacıları kapsayan bir envanter oluşturulması gereklidir. Ayrıca, alana yönelik lisansüstü programların açılması, bu programlarda eğitim verebilecek akademisyenlerin yetiştirilmesi ve öğrencilerin bu programlara katılmaya özendirilmesi de önem arz eden hususlardandır. Diğer taraftan yetenekli gençlerin yükseköğretim öncesinde YZ alanında uzmanlaşmak için temel yetkinliklerle donatılması da diğer bir ihtiyaçtır. Bu çerçevede, konu odaklı yeni nesil eğitim olanaklarının artırılması gerekmektedir.

????Araştırma, Girişimcilik ve Yenilikçilik yönüyle ülkemizdeki gelişmelerden bazıları :

• TÜBİTAK, son 10 yıl içerisinde yürüttüğü yaklaşık 1.715 AR-GE ve yenilik projesine 1,7 milyar TL (2020 fiyatlarıyla) finansman sağlamıştır.

• TÜBİTAK desteği alan özel sektör kuruluşlarının YZ AR-GE projelerinin çift kelime frekans analizi sonuçlarına göre, desteklenen projelerin çoğunun karar destek sistemi, görüntü işleme ve büyük veri alanlarında olduğu görülmektedir. Bu alanları; derin öğrenme, görüntü işleme, doğal dil işleme, yapay görme, yapay öğrenme, yapay sinir ağları, sanal gerçeklik, yüz tanıma gibi YZ teknolojileri takip etmektedir.

• TGB firmaları ile AR-GE merkezi olan firmaların %56’sı YZ alanında çalışan yetkin personele sahipken, %30’unda da YZ alanında yüksek lisans ya da doktora tezi yazmış uzman bulunmaktadır. Ayrıca firmaların %35’i, YZ alanında kullanabilecekleri veriye sahip ya da ulaşabilir olduklarını belirtmektedir.
• YZ çalışmalarında bulunan TGB’lerin ve/veya AR-GE merkezi olan firmaların %45’i YZ çalışmaları için TÜBİTAK, %7’si de KOSGEB desteklerinden faydalanmaktayken, %14’ü ise çalışmalarını kendi sermayeleriyle finanse etmektedir.
• Türkiye’de yerleşik 205 YZ girişimi olduğu belirlenmiştir. Bu girişimlerin %11’i sanal asistan ve %11’i görüntü işleme girişimidir. Girişimlerin yaklaşık %50’si teknoparklarda, %73’ü ise İstanbul’da bulunmaktadır.
• STB tarafından, bakanlık ve bağlı/ilgili kuruluşları tarafından sağlanan destek ve teşviklerin tek pencereden yönetilerek orta-yüksek ve yüksek teknoloji seviyeli sektörlere yoğunlaştırılmasına yönelik “Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı” başlatılmıştır.
• Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından yürütülen Yenilikçi Yazılımlar Yarışıyor (Y3) programı ile YZ başta olmak üzere savunma ihtiyaçları için kritik olan belirli yazılım geliştirme alanlarında yetkinlik havuzunun oluşturulması amaçlanmaktadır.
• Yenilikçi YZ teknolojilerinin geliştirilmesi ve bunların teknoloji hazırlık seviyelerinin yükseltilmesi için “TÜBİTAK Yapay Zekâ Enstitüsü” kurulmuş olup yapılandırılmasına yönelik çalışmalar sürmektedir.

???? Teknik Altyapı, Platformlar ve Veri konuları ile ilgili ülkemizdeki gelişmelerden bazıları :

• Kamu kurumlarının tüm uygulama, platform ve altyapı katmanlarında kullandıkları verilere ilişkin standart ve tanımlamaların yer alacağı Ulusal Veri Sözlüğü’nün (UVS) oluşturulması çalışmaları CBDDO tarafından yürütülmektedir.
• CBDDO tarafından başlatılan bir başka çalışma da “Açık Devlet Verisi Portali” ile kamu kurum ve kuruluşlarının ürettiği verilerin; fikrî mülkiyet haklarının, mahremiyetin ve ulusal güvenliğin korunması ilkeleri çerçevesinde, kamuya açık şekilde paylaşılması sağlanacaktır.
• Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından hayata geçirilen Veri Etiketleme Platformu (Veri Kovanı) ile öncelikle kurum bünyesinde gerçekleştirilen/ gerçekleştirilecek projeler için etiketlenmiş veri kümelerinin elde edilmesi amacıyla kullanılacak verilerin etiketlenmesini sağlayacak bir platform geliştirilmektedir.
• Kamu Yatırım Programları aracılığıyla; TÜBİTAK ULAKBİM bünyesindeki “Türk Ulusal Bilim e-Altyapısı” projesi, İTÜ bünyesindeki “Ulusal Yüksek Başarımlı Hesaplama Merkezi” projesi, ODTÜ bünyesindeki “Robotik Teknolojileri Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Merkezi” projesi, Boğaziçi Üniversitesi bünyesindeki “Robotik ve Yapay Akıl Laboratuvarları” projesi ile Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi ve ODTÜ ortaklığıyla yürütülen “Nörobilim ve Nöroteknoloji Mükemmeliyet Merkezi” projesi hayata geçirilmiştir.
• Türkiye Açık Kaynak Platformu’nda yürütülmekte olan bir proje kapsamında; araştırmacı ve girişimcilerin üzerinde çalışabileceği, uygulamalarını geliştirebileceği metin ve ses veri kümeleri ve açık kaynak algoritma kütüphaneleri hazırlanmaktadır.

???? Sosyoekonomik Yapıda Uyum ve Düzenlemeler bazında ülkemizdeki gelişmelerden bazıları:

• YZ uygulamalarına ilişkin hukuki düzenlemelerin, evrensel hukuk sistemine de örnek olacak şekilde yapılması ihtiyacına yönelik, Türkiye’de hukuk ve YZ ilişkisine odaklanan Yapay Zekâ Çağında Hukuk Raporu, 2019 yılında yayımlanmıştır.
• Ülkemizde sosyoekonomik yapının YZ’ye uyumunu hızlandırmaya yönelik ihtiyaçları belirlemek amacıyla Türkiye Yapay Zekâ İnisiyatifi tarafından 2017 yılında bir çalıştay gerçekleştirilmiştir.
• Türkiye Bilişim Vakfı Başlangıç Noktası Platformu tarafından 2019 yılında “Yapay Zekâ Uygulamalarında Ön Yargı Çalıştayı” gerçekleştirilmiştir.
• Ulusal Veri Yönetişimi ve Mahremiyeti Çalışma Grubu oluşturulması yönünde çalışmalar CBDDO tarafından başlatılmıştır.

????YZ alanında sağlanan Uluslararası İş Birlikleri’nden bazıları:

• Son 10 yılda YZ alanında uluslararası iş birliğiyle yapılan 75 proje, YZ için kamu tarafından ayrılan toplam bütçenin %10,5’ine karşılık gelmektedir.
• 2014–2020 dönemini kapsayan AB Ufuk2020 Programı’nda ülkemizden 27 projede, 49 tane Türk ortak 14 milyon avro değerinde fon almıştır.
• ULAKBİM’in paydaş olduğu AB destekli GN2, GN3, GN3Plus ve EGI-InSPIRE büyük veri ve yüksek başarımlı hesaplama projeleri ile Türkiye’de yürütülen AR-GE çalışmalarında uluslararası iş birliği sağlanmaktadır.
• Türkiye’nin 2009–2018 yılları arasında diğer ülkelerdeki akademisyenlerle ortak şekilde çıkarılan yayınlar ile dünya sıralamasında 25’inci sırada yer almaktadır.

• G20 bünyesinde YZ ve veri yönetişimine ilişkin hususların ele alındığı çalışmalara ülkemizce düzenli olarak katılım sağlanmaktadır. Ayrıca OECD ONE AI çalışma gruplarında Türkiye’den de uzmanlar ve gözlemciler bulunmaktadır.
• Ülkemiz, 47 üyesi bulunan Avrupa Konseyi Yapay Zekâ Geçici Komitesi (CAHAI) toplantılarına aktif katılım sağlamaktadır.

???? Yapısal ve İş Gücü Dönüşümü bakımından ülkemizdeki gelişmelerden bazıları:

• Adalet Bakanlığı bünyesinde; sesli asistan ile denetimli serbestlik ve icra gibi konu başlıklarında karar destek sistemleri geliştirme projeleri, çağrı merkezi ve yardım masası gibi birimlerde kullanılması amacıyla “Chat-bot” uygulaması geliştirilmesi, “Daha Zeki UYAP” doğrultusunda “İcra Süreçlerinde Büyük Veri ve Yapay Zekâ Kullanımı” hususlarında çalışmalar aktif olarak yürütülmektedir.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde çalışmaları devam eden İş Sağlığı ve Güvenliği Bilgi Yönetim Sistemi kapsamında; kaza riskinin etkenleri matematiksel olarak modellenerek risk profillerinin çıkarılması, çalışan, işveren ve iş sağlığı güvenliği uzmanlarına yönelik erken uyarı sistemi hizmeti verilmesi amaçlanmaktadır.
• İçişleri Bakanlığı bünyesinde, gerçek zamanlı olay entegrasyonu ve YZ uygulamalarından yararlanarak kolluk kuvvetlerinin yeteneklerini yükseltecek çalışmalar yürütmektedir. Bunların yanı sıra gelecekte meydana gelebilecek olayların tespit edilebilmesi, risklerin öngörülebilmesi adına YZ uygulamalarının kullanıldığı çalışmalar hayata geçirilmektedir.
• MEB Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından, “Dünya Bankası Güvenli Okullaşma ve Uzaktan Eğitim Projesi” kapsamında, 2021 yılında Eğitim Teknolojileri Kuluçka ve İnovasyon Merkezi hayata geçirilecektir.
• Sağlık Bakanlığı bünyesinde radyolojik görüntüleme tekniklerinde robotik değerlendirme kullanımını test edilmektedir. Teleradyoloji Sistemi kapsamında, Bilgisayarlı Tomografi görüntülerinden COVID-19 teşhisi yapan bir YZ uygulaması geliştirilmiştir. Benzer şekilde, beyin görüntülerine ait radyoloji raporlarına ve hastaya ait MR Difüzyon görüntülerine de bakılarak hazırlanan veri kümesi ile İnme (Var/Yok) ve İnme Tipi (Tıkayıcı/Kanayıcı) Tespiti ile Mamografi görüntülerinde lezyon ve kalsifiye tespitine yönelik YZ çalışmaları yapılmaktadır. Ayrıca, bir e-Triyaj platformu olan “Neyim Var?” projesiyle randevu taleplerinin doğru polikliniğe yönlendirilmesi amaçlanmaktadır.
• Tarım ve Orman Bakanlığı, yangın ve süneyle mücadele gibi hızlı karar alınması gereken alanlarda görüntü işlemeye dayalı YZ uygulamalarını aktif olarak kullanmaktadır.
• Ticaret Bakanlığı, Ankara’daki komuta kontrol merkezinde farklı kaynaklardan topladığı verileri analiz ederek gümrük işlemlerini risk analizi odaklı olarak hızlandırmak üzere pilot çalışmalar yürütmektedir. Çevrim içi kullanıma açılan Kolay İhracat Platformu’nda YZ destekli akıllı ihracat robotu ile firmalara kişiselleştirilmiş öneriler yapılmaktadır.
• Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından, Sosyal Medya Anomali Tespiti, Olay Takibi ve Analizi, Derin Öğrenme Büyük Veri Analiz Platformu, Sosyal Medya Analizi Performans Geliştirilmesi, Küresel Konumlama Sistemi Bağımsız Otonom Seyrüsefer Geliştirilmesi, Radar ile Tespit Edilen Su Üstü Hedeflerin Sınıflandırılması ve Kimliklendirilmesi, İşbirlikçi Robotlar ile Otonom Keşif, Güdüm ve Seyrüsefer, Hareket Tarzı Geliştiren Yapay Zekâlı Komutan Asistanı, Kara Araçları İçin Yapay Zekâ Destekli Atış Kontrol ve Otonom Sürüş, Yazılım Tanımlı Ağlarda Yapay Zekâ Temelli Zafiyet Tespiti ve Engelleme ve Küresel Zafiyet Analizi projeleri yürütülmektedir.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü tarafından; uzun mesafe gemi tanıma ve izleme sistemlerindeki verilerin işlenmesi suretiyle gemilerin işletme maliyetleri optimize edilmekte ve böylelikle sera gazı emisyon salınımlarının düşürülmesi sağlanmaktadır.
• CBDDO Büyük Veri ve Yapay Zekâ Uygulamaları Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülen “Yapay Zekâ ile COVID-19 Tespiti” projesi kapsamında, geliştirilen YZ modellerinin X-Ray ve Bilgisayarlı Tomografi görüntüleri üzerinde yapmış olduğu tahminler ve bu tahminlerin yapılış gerekçeleri şeffaf olarak ilgili doktorlara sunulabilmektedir. Ayrıca, Gazi Üniversitesi ile ortak çalışma sonucunda hayata geçirilen Türk Beyin Projesi kapsamında, MR görüntülerinden anomalilerin tespit ve teşhisini kolaylaştıracak bir karar destek sistemi geliştirilmektedir.

???? YZ Değerleri ve İlkeleri

Strateji belgesinin bu bölümünde YZ odaklı mevcut stratejilerin belirlenmesi kadar gelecek dönemlerde yürütülecek proje ve uygulamalar tarafından benimsenen ve benimsenmesi gereken YZ değer ve ilkelere yer verilmiştir.

Ülkemiz; OECD, G20, AB ve UNESCO tarafından belirlenen insan odaklı YZ ilkelerinin paydaşı olup “güvenilir ve sorumlu YZ” değer ve ilkelerini benimsemektedir.

????UYZS’nin hazırlanmasında esas alınan YZ Değerleri aşağıda listelenmiştir:

• İnsan Hakları, Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğüne Saygı
• Çevreyi ve Biyolojik Ekosistemi Geliştirmek
• Çeşitliliğin ve Kapsayıcılığın Sağlanması
• Barışçıl, Adil ve Birbirine Bağlı Toplumlarda Yaşamak

????UYZS’nin hazırlanmasında esas alınan YZ İlkeleri aşağıda listelenmiştir:

• Ölçülülük
• Emniyet ve Güvenlik
• Tarafsızlık
• Mahremiyet
• Şeffaflık ve Açıklanabilirlik
• Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik
• Veri Egemenliği
• Çok Paydaşlı Yönetişim

????Stratejik Öncelikler, Amaçlar ve Tedbirler

UYZS kurgulanırken yazının başında belirtilen vizyon çerçevesinde ve aşağıda listelenen stratejik öncelikler esas alınmıştır. Tüm stratejik öncelikler hayata geçirilmesi öngörülen üst seviye tedbirler ve tedbirlerin uygulanmasıyla gerçekleşmesi beklenen hedefleri tanımlamaktadır.

Aşağıda stratejik öncelikler ve ilgili stratejik kapsam için belirlenen hedefler listelenmiştir:

1️⃣ Yapay Zekâ Uzmanlarını Yetiştirmek ve Alanda İstihdamı Artırmak

• YZ alanında istihdam 50.000 kişiye çıkarılacaktır.
• Kamu kurum ve kuruluşlarında YZ uzmanı istihdamı 1.000 kişiye çıkarılacaktır.
• YZ alanında lisansüstü düzeyde mezun sayısı 10.000 kişiye çıkarılacaktır.
• YZ alanında çalışan akademisyen sayısı 5.000’e çıkarılacaktır.
• YZ alanında sosyal ve teknik alanlarda yürütülen lisansüstü tez sayısının en az 1.000 olması sağlanacaktır.

2️⃣ Araştırma, Girişimcilik ve Yenilikçiliği Desteklemek

• YZ AR-GE harcamalarının toplam AR-GE harcamalarına oranının en az %15 olması sağlanacaktır.
• YZ alanında girişim sayısı 1.000’e çıkarılacaktır.
• Geliştirilen YZ çözümlerinin kamu alımlarında önceliklendirilerek ticarileştirilmeleri desteklenecektir.
• Kamu kurum ve şirketlerinden YZ teknolojileri alanında faaliyet gösteren en az 5 filiz işletme(spin-off) çıkarılacaktır.
• Doğal dil işleme alanında en az 1 küresel girişim çıkarılacaktır.
• Görüntü işleme başta olmak üzere YZ teknolojisi alanında en az 10 rekabet öncesi iş birliği projesi başlatılacaktır.

3️⃣ Kaliteli Veriye ve Teknik Altyapıya Erişim İmkânlarını Genişletmek

• Ortaklaştırılmış yüksek başarımlı hesaplama altyapılarına erişim sağlayan kamu kurumu ve işletme sayısının en az 200 olması sağlanacaktır.
• Kamu Veri Alanı’na en az 50 kurum dâhil edilecektir.
• Veri paylaşımına yönelik en az 10 sektörel bulut platformu kurulacaktır.
• Türkiye Açık Kaynak Platformu kapsamında tekil YZ proje geliştirici sayısı en az 1.000’e çıkarılacaktır.
• Açık Veri Portali üzerinden en az 1.000 açık veri kümesi paylaşılacaktır.

4️⃣ Sosyoekonomik Uyumu Hızlandıracak Düzenlemeleri Yapmak

• Düzenleme deney alanından en az 20 girişimin faydalanması sağlanacaktır.
• YZ alanında en az 10 sosyo-teknik araştırma projesi yürütülecektir.
• YZ alanında her yıl, beyin göçü ve tersine beyin göçü araştırmaları yayımlanacaktır.
• YZ alanında her yıl, eğitim iş gücü araştırmaları yayımlanacaktır.
• Tanıtım ve bilgilendirme amaçlı farklı platformlarda paylaşılan dijital içeriklerden her yıl 1 milyon kişinin faydalanması sağlanacaktır.

5️⃣ Uluslararası Düzeyde İş Birliklerini Güçlendirmek

• YZ alanında en az 100 sınır ötesi çağrılı projeye katılım sağlanacaktır.
• Güvenilir ve Sorumlu YZ alanında en az 2 Türkiye odaklı uluslararası rapor çalışmasının yürütülmesi sağlanacaktır.
• YZ alanında en az 10 uluslararası yarışma ve proje çağrısı açılacaktır.

6️⃣ Yapısal ve İş Gücü Dönüşümünü Hızlandırmak

• Merkezî ve yerel yönetim kamu kurum ve kuruluşlarında YZ alanında istihdam 1.000 kişiye çıkarılacaktır.
• Kamu YZ Ekosistemi’nde en az 40 proje geliştirilmesi sağlanacaktır.
• Sektörel Birlikte Geliştirme Laboratuvarları’nda en az 100 proje geliştirilmesi sağlanacaktır.
• Servis Olarak Kamu YZ Platformu kullanıcısı kurum ve kuruluş sayısının en az 100 olması sağlanacaktır.
• YZ alanında en az 20 tematik ve ödüllü yarışma düzenlenecektir.
• YZ olgunluk modeli ve proje yönetim rehberlerinin en az 150 kurum ve kuruluşta uygulanması sağlanacaktır.
• Merkezî ve yerel yönetimlerde en az 50.000 çalışanın farkındalık eğitimini tamamlaması sağlanacaktır.
• Akıllı şehir uygulamaları kapsamında en az 250 belediyenin YZ teknolojilerini aktif kullanması sağlanacaktır.
• Güvenilir YZ Damgası alan en az 100 YZ uygulaması çıkması sağlanacaktır.
• Yenilik ve Dijital Dönüşüm Merkezlerinde yürütülen uygulamalı eğitim ve farkındalık çalışmalarından en az 350.000 kişinin yararlanması sağlanacaktır.

????????‍????????????‍???? Yönetişim Mekanizması

UYZS’nin hayata geçirilmesi için yürütülecek sürecin koordinasyonuna ilişkin yönetişim mekanizması bu bölümde açıklanmıştır.

Strateji’nin ana boyutları olan “Kurumsal Yetkinlik”, “Yönetişim” ve “Stratejik Uyum” esas alınarak iki katmanlı ve çevik bir yönetişim mekanizması oluşturulacağı belirtilmiştir.

UYZS iki katmanlı yönetişim mekanizması aşağıda listelenmiştir ve Şekil8.’de görülen 6 temel unsurdan oluşmaktadır. [Şekilde kullanılan renk kodları, Şekil 9. ve Şekil 10.’da ifade edilen yönetişim mekanizması ile aynıdır.]

???? “Ulusal YZ Stratejisi Yönlendirme Mekanizması”: Stratejik öncelik ve amaçlara daha etkin ve hızlı şekilde ulaşabilmesi amacıyla gerekli üst seviye koordinasyonu sağlamak amacıyla oluşturulmuştur.

???? “YZ Ekosistemi İdari ve Teknik Yönetişim Mekanizması”: Bakanlıklar düzeyinde eylem planlarının hayata geçirilmesi için gerekli idari ve teknik koordinasyon işlevlerinin yerine getirilmesi, kullanım senaryoları doğrultusunda uygulamaların geliştirilmesi ile kurumsal olgunluk düzeylerinin yükseltilmesi amacıyla oluşturulmuştur.

2021/18 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi 20/08/2021 tarihli ve 31574 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi 2021–2025” ‘nin tamam metnine buradan ulaşabilirsiniz.

Yavuz Kömeçoğlu

 tarafından hazırlanan, “Yapay Zeka Stratejisi” anahtar kelimesi içeren Twitter paylaşımlarının duygu analizi ile incelendiği blog yazısına buradan ulaşabilirsiniz.

Belirlenen amaç ve hedeflere hızla ulaşmak dileğiyle..

Keyifli okumalar.. ☕